Rake Vragen dragen op heel veel verschillende plekken bij. Nog niet zo lang geleden zagen mijn weken er ongeveer zo uit:
- op maandag een teamcoaching met een team dat volledig vast was gaan zitten in de eigen overtuigingen over hoe de wereld in elkaar zat. ’s Avonds reed ik naar Delft om zelf gecoached te worden;
- Op dinsdag werken voor een organisatie die dak- en thuislozenopvang verzorgt in Leiden;
- Woensdag workshops Rake Vragen op een scholengemeenschap in Almere geven, specifiek in de context van lastige gesprekken met ouders, aan docenten en mentoren;
- Donderdag samen met De School voor Wereldverbeteraars op het Grootste Kennisfestival in Groningen in een theaterwagen een soort inhoudelijke stand up comedy te doen met Rake Vragen;
- En op vrijdag naar Friesland om workshop Rake Vragen voor een bureau van de Marine mocht geven;
- Tussendoor een call met collega’s in Australië die me hebben uitgenodigd om trainingen Rake Vragen te komen geven en overleg met de Spaanse vertalers van het boek.
De overeenkomst is altijd dat het gaat om in eenvoud te werken, zonder ooit aan diepgang te verliezen. Nooit door angst of schaarste te creëren, altijd door uit te nodigen.
Een andere plek waar Rake Vragen in beeld is gekomen is bij het vaktijdschrift voor docenten natuurwetenschappen. Deze keer krijg je het interview dat ik met ze gehad heb. Hoewel het vakgebied misschien heel anders is dan de jouwe, zul je zien dat de principes één-op-één door te vertalen zijn.
Vakblad
Een bijzondere plek waar Rake Vragen in beeld is gekomen is bij het vakblad voor docenten natuurwetenschappen. Deze keer krijg je het interview dat ik met ze gehad heb. Hoewel het vakgebied misschien heel anders is dan de jouwe, zul je zien dat de principes één-op-één door te vertalen zijn:
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in het NVOX Magazine voor het onderwijs in natuurwetenschappen september 2019.
Leerlingbegeleiding
De leerlingbegeleiding wordt in onze tijd steeds belangrijker geacht en iedere onderwijsgevende wordt ermee geconfronteerd. Hoe pak je problemen bij de leerlingen aan? ‘Het is mijn vak niet’ is geen excuus meer. Soms is er niet meer dan één gerichte vraag nodig om een gesprek op gang te brengen.
Wat wil je dat mensen van je weten?
Geboren en getogen in West-Friesland, groeide ik op tot nuchter en direct. Op een gegeven moment werd ik organisatieadviseur. Daar vroeg ik me af waarom het werk soms zo moeilijk ging. Mensen waren zo bereid om over hun grenzen te gaan, toch verliepen processen vaak stroef. Ik zocht tevergeefs naar antwoorden in de managementliteratuur. Tot ik systemisch werk ontdekte. Die kennis hoefde ik niet te snappen, ik zag direct hoe het antwoorden en oplossingen bood.
NVOX is een blad voor leraren in de natuurwetenschappen. Hoe belangrijk is volgens jou de rol van leraren/mentoren voor kinderen? Leraren hebben een extreem belangrijke rol in de vorming van jongen mensen. Jongeren hebben referentiepunten van volwassenen nodig, andere volwassenen dan directe familieleden. De invloed van een leraar als rolmodel is daarom niet te onderschatten.
Leraren geven de leerlingen een voorbeeld dat ze kunnen navolgen, maar ook waartegen ze zich kunnen afzetten. Leraren dragen niet alleen kennis maar ook hoe te leven over. Belangrijk daarbij is een veilige omgeving en ook daarin is de rol van de leraar essentieel.
Wat is de belangrijkste eis waaraan een leraar moet voldoen?
Hij moet vooral leraar blijven. Soms, zeker als leerlingen het thuis zwaar hebben, om welke reden dan ook, wordt hun behoefte aan veiligheid op de leraar geprojecteerd. Die wordt dan plaatsvervangend ouder of familielid. Dan is de plek van leraar dus leeg. Je hebt het meeste aan een leraar, als hij echt leraar is. Juist dat biedt veiligheid.
Systemisch werken
Je houdt je al jaren bezig met systemisch werk. Wat is het precies?
Een leerling bijvoorbeeld uitsluitend op zijn gedrag of zijn prestaties aanspreken is een analytische interventie. Bij systemisch werk zoek je naar het grotere geheel: hoe is het daarin logisch dat een leerling dit gedrag vertoont? Je lost niet gedrag zelf op, maar wilt begrijpen waarvan het een symptoom is. Zodat je het bij de wortel kunt aanpakken en het niet terugkomt.
Hoe kun je het in de klas toepassen?
Dat kan op verschillende manieren. Als eerste de rol als leraar. Wat is mijn rol, wat is mijn plek? Pak ik niet de rol van een vader / moeder, vriendje? Ten tweede door je af te vragen waar je mee verbonden bent als je iets doet. Dat kan je vak zijn, je beroep, of compassie met een leerling. Je vak overdragen als docent is vanuit systemisch perspectief het krachtigst. Ten derde helpt het je om blokkades op te lossen.
Als je weerstand voelt, bijvoorbeeld tegen een nieuwe lesmethode, kost dat veel energie. Je houdt iets vast (de oude lesmethode). In beweging zijn kost veel minder energie. Zowel in het heelal als op microniveau is alles voortdurend in beweging. Dat is de natuurlijke toestand. Met systemisch werk, door het grote geheel te zien, kun je gebrek aan beweging herkennen en dit oplossen.
Rake Vragen
Wat heeft een lera(a)r(es) in een natuurwetenschappelijk vak aan deze kaarten (en dit boek) voor zijn/haar lespraktijk?
Het boek beschrijft de achtergronden van het werk. Systemisch denken is anders dan analytisch denken. De kaarten dienen als inspiratie, als werktuig om het gesprek op een diepere laag te brengen en te kijken wat wil ik en waar wil ik heen?
Daaruit volgt de vraag: “Hoe kan iemand die nauwelijks iets tot niets weet van systemisch werk de kaarten gebruiken?”
Het is heel gemakkelijk, het begint met de bereidheid te aanvaarden dat iets mogelijk anders is dan je aanvankelijk dacht. Dan kun je een van de vragen gebruiken en je afvragen: waar brengt deze vraag me heen? Bij leerlingen zou je ze voor je kunnen leggen en zeggen: wat is nu de vraag die nooit gesteld wordt? Dan kom je via de vraag in een gebied waar nooit over wordt gepraat, en daar zijn vaak de meeste oplossingen te vinden. Als je de leerling zelf de kaart laat kiezen, houdt hij volledig het eigenaarschap en de verantwoordelijkheid. Alleen dat al maakt de leerling sterker.
Wat verwacht je van de toekomst?
Ik denk dat de kennis van systemisch werk meer en meer gemeengoed zal worden. Het is niet meer voldoende om de processen op orde te hebben, qua vak en werkwijzen. Interactie, beweging en verbinding zijn belangrijk en zullen alleen maar belangrijker worden.