ja zeggen, nee doen

Het is weer een gevalletje 'ja zeggen, nee doen'.  Hoe werkt dat? Je kent het wel: de regels van een professioneel overleg zijn perfect toegepast. Iedereen knikt instemmend. Dit zijn de afspraken en zo gaan we het doen. Het proces dat tot dit prachtige resultaat heeft geleid, is keurig voorbereid en uitgevoerd. De doelen zijn helder en gewenst. De afspraken voldoen aan alle standaarden. En, ook belangrijk: iedereen stemt er volmondig mee in. Ook jij.

Maar toch. Ergens heb je een onderbuikgevoel. Worden de afspraken dit keer wel nagekomen? En toch: beter dan dit worden de afspraken niet. Het gaat dus om iets anders.

Onderbuikgevoel als informatie

Het begint bij dat onderbuikgevoel. Dat in feite informatie is, maar meer verborgen informatie van een andere soort dan die je van denken krijgt. Een beetje zoals het werkt met kippenvel, hartkloppingen en ingehouden adem: je kunt er niks aan doen, het gebeurt gewoon. We noemen dit systeemreacties.

Je lichaam reageert op iets dat gebeurt in één van de systemen waarmee jij op dat moment verbonden bent. Via een onderbuikgevoel bijvoorbeeld.

Je bent altijd verbonden met iets dat groter is dan jij alleen. Denk aan met het team waarvan je deel uitmaakt, het vak dat je uitoefent en de manier waarop je bent grootgebracht. Die verbindingslijnen communiceren met jou via reacties in je lichaam. Een beetje vergelijkbaar met hoe je smartphone automatisch informatie ontvangt van allerlei apps. Zo is het onderbuikgevoel een melding van een systeem dat zegt dat er iets aan de hand is.

De ongeschreven regels

Ieder systeem heeft ongeschreven regels, die onzichtbaar sturend zijn. Ze bepalen bijvoorbeeld wat je moet doen om erbij te mogen horen, wat normaal en goed is. Dit is wat Bert Hellinger het ‘groepsgeweten’ noemt. Je zegt dus ja op de afspraken, omdat ze binnen het groepsgeweten redelijk en zinvol lijken.

Maar behalve dat van de groep, is er nog een ander geweten: het systeemgeweten. Eigenlijk is dit geweten gericht op het overleven van zichzelf: het bedrijf of de instelling dus. Dit doel kan op bepaalde momenten bijten met het groepsgeweten. In de media zijn er genoeg voorbeelden van bedrijven die overleven boven alle andere belangen stellen.

Het hoeft natuurlijk niet meteen een enorm (maatschappelijk) misstand te zijn, dat je in je onderbuik voelt. Het gevoel kan ook bij iets kleiners opborrelen. Bij een interne afspraak of maatregel bijvoorbeeld. Dat je op het moment dat je ja zegt, nee voelt. Via je onderbuik. Omdat de regels van het systeemgeweten vooral onbewust zijn, weet je vaak niet waar het mee te maken heeft.

Wat je kunt doen

Wat je kunt doen, is de onbewuste bronnen van het gevoel zichtbaar maken door er woorden aan te geven. De makkelijkste manier is door vragen te stellen. “Waar moet je ontrouw aan zijn als je deze afspraken nakomt?”, is een goede vraag in het voorbeeld van afspraken maken. Zo maak je de onzichtbare regels van het systeemgeweten zichtbaar. Het kan zelfs gebeuren dat met de nieuwe inzichten de afspraken niet eens meer wenselijk zijn.

Of probeer bij twijfel deze vervolgvraag eens: “Vanuit welke verbinding kun je de afspraken wel uitvoeren?” Je onderbuikgevoel zal je vertellen of je op de goede weg zit. En dat als je ja zegt, je ook ja zult doen.